توضیحی درباره کاشی هفت رنگ و نحوه کار در کارگاه کاشی

کاشی هفت‌رنگ نوع کاشی است که اکثرأ در مساجد، عبادت گاه‌ها و مقبره‌ها همچنان منازل شخصی بکار می‌رود که از شهرت بسیار خوبی برخوردار است.

1) کاشی هفت رنگ یعنی چه؟

•  نامش از این می‌آید که برای خلق طرحها از هفت رنگ لعاب مختلف استفاده می‌شود. معمولاً هر تکه کوچک کاشی با یکی از این رنگها لعاب میشود و تکههای رنگی کنار هم چیده می‌شوند تا طرح نهایی را بسازند.

•  این سبک بیشتر به صورت موزاییک‌های کوچک رنگی است؛ گاهی هر تکه به طور مستقل با یک رنگ لعاب پوشیده می‌شود و گاهی روی یک کاشی پایه چند رنگ به صورت پازلی ایجاد می‌شود.

•  نقوش رایج، طرح‌های هندسی، اسلیمی، گل و بته‌جقه و همچنین تصاویر با جزئیات کوچک هستند. رنگ‌های غالب معمولاً شامل آبی/لاجوردی، فیروزه‌ای، زرد، سبز، قرمز یا قهوه‌ای تیره، مشکی و سفید است؛ ولی ترکیب رنگ‌ها بسته به کارگاه و دوره تاریخی می‌تواند تفاوت کند.

2) کار در کارگاه کاشی هفت رنگ به طور کلی چگونه است؟

• در یک کارگاه کاشی هفت رنگ، تیم‌های مختلف با هم کار می‌کنند تا روی هم طرح و محصول نهایی آماده شود. معمولاً مراحل زیر انجام می‌شود.

•  طراحی و نقشه‌کشی
•    طراح یا نقشه‌کش، طرح را روی کاغذ یا به صورت دیجیتال می‌کشد و تقسیم طرح به تکه‌های کوچک (grid) می‌کند.
•    برای هر تکه رنگی مشخص در نظر می‌گیرند و تعداد هفت رنگ را مشخص می‌کنند. طرح را به کارگاه می‌آورند تا بتوانند در مراحل بعدی دقیقاً همان ترکیب رنگی را بسازند.
•    برای کارهای بزرگ، گاهی طرح روی سطحی مانند ورق یا کاغذ مخصوص به صورت مقیاس‌دار چاپ می‌شود تا تیم نصب بتواند دقیق روی سطح کار کند.

•  آماده‌سازی بدنه و قالب‌سازی
•    خاک رس و مصالح پایه (بدنه کاشی) با نسبت‌های مناسب مخلوط می‌شود تا Paste یا Body مناسب به دست آید.
•    این خمیر به قالب‌ها رفته و تکه‌های کاشی با ابعاد مشخص شکل داده می‌شوند. بعضی کارگاه‌ها از کاشی‌های از پیش آماده استفاده می‌کنند و فقط لعاب را روی آن‌ها می‌پوشانند.
•    در فرایند خشک‌کردن، تکه‌ها به آرامی خشک می‌شوند تا دفرمه نشوند

•  لعاب‌کاری و رنگ‌آمیزی
•    هر تکه یا هر بخش از تکه به یکی از هفت رنگ لعاب اختصاص داده می‌شود.
•    در برخی کارگاه‌ها هر تکه به طور کامل با یک رنگ لعاب پوشانده می‌شود (اگر تکیه بر تکه‌های تک‌رنگ است)، در برخی دیگر قسمت‌های رنگی مختلف روی یک تکه جدا از هم نقاشی یا لعاب‌کاری می‌شود.
•    به هر حال هدف این است که وقتی تکه‌ها کنار هم چیده می‌شوند، ترکیب رنگی مطلوب و طرح دقیق حاصل شود.

•  پخت و تثبیت لعاب
•    ابتدا پخت نخست (بی‌س) برای تثبیت بدنه انجام می‌شود.
•    سپس کاشی‌ها با لعاب‌های رنگی در کوره اصلی پخته می‌شوند تا لعاب به خوبی ذوب و تثبیت شود. دما و زمان پخت به نوع لعاب و بدنه وابسته است و معمولاً در محدوده‌ای  1000 تا 1100 درجه سانتی‌گراد است.
•    پس از پخت، کاشی‌ها از نظر کیفیت لعاب و رنگ بررسی می‌شوند و تکه‌های معیوب جدا می‌شود.

•  آماده‌سازی 
•    تکه‌های رنگی مرتب می‌شوند و با توجه به نقشه طرح، دسته‌بندی و گاهی برچسب‌گذاری می‌شوند تا در موقع نصب به راحتی در جای دقیق خود قرار گیرند.
•    بعضی کارگاه‌ها این تکه‌ها را روی "شبکه‌های موزاییک" یا ورق‌های مخصوص می‌چینند تا حمل و نصب در محل پروژه راحت‌تر باشد.

•  نصب روی کار و بندکشی
•    در پروژه‌های واقعی، موزاییک‌ها یا تکه‌های هفت رنگ روی سطح کار با ملات یا چسب‌های مخصوص کاشی چسبانده می‌شوند.
•    پس از چسباندن کامل، بین کاشی‌ها با بندکشی (گرانول یا ملات بندکشی) پر می‌شود تا سطح یکپارچه و محکم شود.
•    گاه پس از بندکشی، سطح با شوینده مخصوص تمیز می‌شود تا رنگ‌ها بدرخشند و طرح کامل شود.

•  کنترل کیفیت و پایان‌کاری
•    به دقت طرح و رنگ‌ها در کنار هم بررسی می‌شود.
•    هر گونه نقص مانند ترک، لعاب شل یا ناهمگن اصلاح می‌شود.
•    در برخی پروژه‌ها عملیات آب‌بندی یا محافظت سطح انجام می‌شود تا دوام کار در برابر آب و رطوبت بیشتر شود.

3) ابزارها و منابع در کارگاه

•  ابزار shaping: قالب، برش‌دهنده‌ها، قلم‌موها و غلطک‌های لعاب
•  کوره: برای پخت اولیه و پخت لعاب
• 4) نکات مهم و تفاوت‌ها
•  رنگ‌ها باید با لعاب‌های مقاوم در برابر حرارت و ثبات در رطوبت مناسب باشند تا با پخت‌های مختلف دوام داشته باشند.
•  در برخی از دوره‌ها یا کارگاه‌ها از ترکیب رنگ‌ها و طرح‌های خاص تاریخی استفاده می‌شود تا سبک محلی حفظ شود.
•  سایز تکه‌ها می‌تواند متفاوت باشد اما معمولا سایز رایج مورد استفاده در کارگاه ۲۰ در ۲۰ هست

ارتباط هنر کاشی هفت‌رنگ با پارک سلامت روان حاجات

• هنر کاشی هفت‌رنگ تنها یک شیوه‌ی کهن تزئینی نیست، بلکه فرآیندی آرام‌بخش، تمرکزمحور و مهارت‌محور است که می‌تواند در برنامه‌های توانمندسازی سالمندان و بیمارن جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. سالمندی مرحله‌ای از زندگی است که در آن حفظ سلامت ذهنی، افزایش تحرک ظریف چشم و دست‌ها ، تقویت احساس ارزشمندی و مفید بودن ، سرعت‌عمل ، خلاقیت و سرعت در تصمیم‌گیری و تقویت توان تمرکزبسیار اهمیت دارد. کار با کاشی هفت‌رنگ می‌تواند در این مسیر نقش موثری ایفا کند:
• تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف
• رنگ‌آمیزی، لعاب‌کاری و چیدن قطعات کوچک کاشی باعث به‌کارگیری عضلات ریز  و هماهنگی چشم ،دست و انگشتان می‌شود. این فعالیت‌ها همانند تمرین‌های فیزیوتراپی غیرمستقیم هستند و به پیشگیری از سفتی مفاصل یا ضعف عضلانی در سالمندان کمک می‌کنند.
• تحریک ذهن و حافظه
• طراحی الگوها، انتخاب رنگ‌ها و دنبال‌کردن نقشه‌ی کلی طرح باعث فعال‌شدن بخش‌های مختلف مغز، خصوصاً حافظه بصری و توجه و تمرکز می‌شود. این فرایند می‌تواند در کاهش سرعت افت شناختی و تقویت تمرکز سالمندان و بیماران و بیماران مؤثر باشد و علاوه بر آن به خلاقیت و نوآوری و ایجاد حال خوب کمک کند. 
• افزایش آرامش روانی
• فرآیند لعاب‌کاری و کنار هم چیدن رنگ‌ها، تجربه‌ای شبیه به مراقبه (Meditation) ایجاد می‌کند. سالمندان و بیماران هنگام کار در کارگاه کاشی‌کاری، اضطراب کمتری احساس کرده و حال روحی مثبت‌تری را تجربه می‌کنند.
• ایجاد حس هویت و ارزشمندی
• بسیاری از سالمندان با دیدن پیوند این هنر با تاریخ و فرهنگ ایرانی، احساس می‌کنند که بخشی از میراث هنری را زنده نگه می‌دارند. این موضوع باعث تقویت عزت‌نفس و ایجاد حس ارزشمندی در آن‌ها می‌شود.
• تقویت روابط اجتماعی
• کارگاه‌های کاشی هفت‌رنگ معمولاً به صورت گروهی و کار تیمی برگزار می‌شوند. سالمندان و بیماران  در کنار همدیگر همکاری می‌کنند، تجربه‌هایشان را به اشتراک می‌گذارند و از تعامل اجتماعی لذت می‌برند. این ارتباطات به کاهش احساس تنهایی کمک می‌کند.

• پس از آموزش در بازه زمانی کوتاه و کسب مهارت لازم، ضمن صدور گواهی مهارتی از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی، به صورت کارمزدی و اجرت به ازای تولید دانه ای هر محصول، وجه آن از طرف شرکت مذکور به حساب مهمانان عزیز واریز گردد.

•  بنابراین، می‌توان گفت که آموزش و اجرای هنر کاشی هفت‌رنگ نه تنها راهی برای حفظ و انتقال یک هنر اصیل ایرانی است، بلکه به‌ عنوان یک روش مهارت‌ورزی و توانبخشی سالمندان نیز ارزشمند است.
• ما در فرایند درمان سعی داریم علاوه بر اینکه به اهداف ذکر شده برسیم بلکه از توانخواه خود هنرمندی برجسته و صاحب مهارتی دیرینه و تاریخی بسازیم. در این راستا از توانخواهان و میهمانان علاقمند دعوت بعمل می‌اوریم تا بسته به ظرفیت خود به این مهم بپردازند و ازین رو مقدمات آن نیز در پارک فراهم شده است.